tekst powstał na podstawie : "Geneza i dziedzictwo kulturowe osad fryderycjańskich we współczesnych granicach Łodzi"
Monika Cepil (Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki)
#### Wstęp
Historia Łodzi jest nierozerwalnie związana z kolonizacją fryderycjańską, która na przełomie XVIII i XIX wieku wprowadziła nowe wzorce urbanistyczne do miasta i jego okolic. Jednym z najbardziej fascynujących aspektów tej historii jest unikalny układ przestrzenny wsi, takich jak Nowosolna, który odzwierciedla specyficzne podejście do planowania osad fryderycjańskich. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej architekturze kolonialnej w Łodzi, koncentrując się na unikalnych układach przestrzennych i ich wpływie na współczesne miasto.
#### Specyfika układów przestrzennych
Kolonizacja fryderycjańska wprowadziła do Łodzi nowe podejście do planowania przestrzennego, które charakteryzowało się promienisto-koncentrycznym układem wsi. Najlepszym przykładem takiego planowania jest Nowosolna, której układ został zaprojektowany przez Kunzela w 1802 roku. Wioska ta miała unikalny gwieździsty kształt, z szachownicowym podziałem gruntów. Tereny były podzielone na trapezowe działki o dwóch prostych kątach, co pozwalało na efektywne wykorzystanie przestrzeni i ułatwiało zarządzanie ziemią.
Drogi w Nowosolnej były rozmieszczone w regularnych odstępach, rozchodząc się promieniście od centralnego punktu wsi, gdzie znajdowały się kluczowe budynki użyteczności publicznej, takie jak kościół, szkoła, karczma i kuźnia. Takie rozmieszczenie miało na celu stworzenie funkcjonalnej i dobrze zorganizowanej przestrzeni, która sprzyjała integracji społeczności i ułatwiała codzienne życie mieszkańców.
#### Zachowane obiekty architektoniczne
Na terenie Łodzi zachowało się kilka obiektów związanych z kolonizacją fryderycjańską, które są świadectwem dawnej świetności tych osad. W Nowosolnej można znaleźć Zespół Kościoła Ewangelickiego, w skład którego wchodzą zbór ewangelicki, dom pastora, dzwonnica i sala parafialna. Choć nie wszystkie te budynki są wpisane do rejestru zabytków, stanowią one ważny element dziedzictwa kulturowego regionu.
Zbór ewangelicki, przeniesiony w 2007 roku do Skansenu Łódzkiej Architektury Drewnianej, został zbudowany na rzucie prostokąta w 1846 roku. Fasada kościoła jest murowana, z korpusem o konstrukcji sumikowo-łątkowej, a całość wieńczy ośmioboczna wieżyczka z blaszanym hełmem. Budynek ten, wraz z domem pastora i dzwonnicą, odzwierciedla typową architekturę kolonialną tamtego okresu, łącząc elementy funkcjonalne z estetycznymi.
W Nowosolnej zachowały się również dwa tradycyjne domy osadników – jeden murowany przy ul. Pomorskiej 570 i drugi drewniany przy ul. Pomorskiej 517. Obiekty te reprezentują typowe zabudowania kolonialne, w których część mieszkalna była połączona z pomieszczeniami gospodarczymi pod jednym dachem. Domy te, mimo licznych przekształceń, nadal oddają charakter dawnych osad fryderycjańskich.
#### Współczesne zmiany i degradacja
Wraz z upływem czasu układ przestrzenny Nowosolnej uległ częściowej degradacji. Największe zmiany można zaobserwować w sąsiedztwie drogi prowadzącej do Łodzi oraz w południowo-zachodniej części osady. Rozwój zabudowy jednorodzinnej bez respektowania tradycyjnego układu działek spowodował, że wiele z pierwotnych założeń urbanistycznych zostało zatraconych.
Mimo to, centralna część Nowosolnej, w szczególności obszary oddalone od centrum w kierunku północnym, zachowały dawną formę. Plac centralny, który nie uległ znaczącym zmianom, nadal pełni funkcję centrum wsi. Te fragmenty wsi są żywym świadectwem historycznego układu przestrzennego, który stanowi unikalny element krajobrazu kulturowego Łodzi.
#### Możliwości rewitalizacji
Rewitalizacja historycznych układów przestrzennych, takich jak w Nowosolnej, stanowi wyzwanie, ale jednocześnie daje możliwość zachowania i promowania dziedzictwa kulturowego regionu. Przykłady udanych projektów rewitalizacyjnych z innych miast pokazują, że jest to możliwe i przynosi korzyści zarówno dla mieszkańców, jak i dla turystów.
W ramach działań rewitalizacyjnych można by skoncentrować się na zachowaniu i renowacji istniejących zabytków, a także na promowaniu tradycyjnych układów przestrzennych poprzez edukację i inicjatywy społeczne. Włączenie lokalnej społeczności w proces rewitalizacji może przyczynić się do większego zainteresowania i szacunku dla historycznego dziedzictwa.
#### Podsumowanie
Architektura kolonialna i unikalne układy przestrzenne, takie jak w Nowosolnej, stanowią ważny element dziedzictwa kulturowego Łodzi. Mimo upływu czasu i zmian urbanistycznych, wiele z tych historycznych układów nadal istnieje i może być źródłem inspiracji dla przyszłych pokoleń. Zachowanie i rewitalizacja tych przestrzeni to nie tylko sposób na ochronę historii, ale także na budowanie tożsamości i świadomości kulturowej lokalnej społeczności.
コメント